وقتی صحبت از ارتباطات می‌شود، همه موضوعات حول چگونگی برقراری ارتباط و استراتژی ارتباطی می‌چرخد. اما تمام تلاش ما در برقراری و پایداری ارتباط می‌تواند با وجود موانع ارتباطی به اثربخشی کافی منتج نشود. ما به عنوان فرستنده اطلاعات در یک ارتباط با نهایت تلاش برای انتقال پیام، اگر عوامل گوناگون مثل عوامل محیطی، روانی، فرهنگی، ابزاری و دیگر گزاره‌ها که بر دریافت پیام توسط گیرنده پیام اثرگذار است، توجه نداشته باشیم، می‌تواند یک ارتباط ناقص بسازد و درکِ پیامِ انتقالی را مختل کند.
در یک ارتباط بخشی از موانع ارتباطی به فرستنده معطوف است و بخشی به گیرنده یا شنونده. ممکن است روش و فرمی که پیام توسط فرستنده در حال ارسال است، به درستی دریافت نشود، به همین دلیل است که راهکار بازخورد گرفتن می‌تواند به فهم و درک مشترک از پیام میان دو سوی ارتباط کمک کند. شاید بتوان عبارت سوء‌تفاهم را تعریف یک کلمه‌ای از یک ارتباط و انتقال پیام ناقص دانست. ارتباط مؤثر شامل غلبه بر موانع ارتباطی و انتقال یک پیام واضح و مختصر است.
موانع زبانی
زبان ابزار انسان برای برقرای ارتباط است. تعریف نظام‌های معنایی توسط انسان‌ها باعث شد در موضوعات مختلف به زبان مشترک برسند. برای مثال علائم راهنمایی و رانندگی در تمام کشورها یک معنا دارند. اما با همه این تفاسیر، وجود اصطلاحات ویژه، ادبیات و فرهنگ کلامی ویژه، شخصیت فردی و دیگر مسائل می‌تواند ارتباط میان انسان‌های هم‌زبان را نیز دچار اختلال کند، چه برسد که زبان مشترک برای صحبت کردن وجود نداشته باشد.
در همین بخش وجود لهجه‌ها و گویش‌های متفاوت در یک زبان نیز از موانع ارتباطی محسوب می‌شود.
موانع روانی و ذهنی
فکر کنید فرد مقابل شما در هنگام یک گفتگو از یک موضوع شخصی دچار استرس شدید شده است. آیا پیام شما با وجود شرایط روحی و روانی آشفته در فرد مقابل یا همان گیرنده پیام، به درستی دریافت و منتقل می‌شود؟ یا این مثال را برعکس کنیم. اگر فرستنده پیام در وضعیت نامساعد روحی قرار داشته باشد، آیا می‌تواند به درستی پیام را منتقل کند؟
یا دیالوگ‌های رد و بدل شده میان دو فرد عصبانی و در حال دعوا را در نظر بگیریم. در چنین موقعیتی انتقال پیام به حداقل می‌رسد. به طور کلی حالات روحی و روانی فرستنده و گیرنده پیام تاثیر زیادی در انتقال و درک پیام دارد و می‌تواند یک از موانع ارتباطی تعریف شود.
موانع فیزیولوژیکی
ارتباط موثر با یک فرد کم‌شنوا یا ناشنوا یا افرادی که دارای اختلالات فیزیولوژیکی هستند، روش‌ها و فرم‌های خاصی دارد که رعایت نکردن آنها می‌تواند اثر منفی در انتقال پیام داشته باشد.
موانع فیزیکی و جسمی
موانع فیزیکی ممکن است با موانع فیزیولوژیکی اشتباه شوند اما منظور از موانع فیزیکی حضور فیزیکی دو سمت ارتباط است. بعد از همه‌گیری ویروس کرونا همه ما نوعی از ارتباط را تجربه کردیم که به واسطه ابزارهای مختلف ارتباطات جدیدی را تجربه کردیم. در صورتی که تا قبل از آن برای همه ما ارتباط چهره به چهره یک ارتباط ایده‌آل بود.
تماس تصویری یکی از این فرم‌ها است که فرستنده و گیرنده پیام هر کدام در نقطه جغرافیایی متفاوتی هستند اما در حال گفتگو در یک بستر آنلاین هستند. همین موضوع می‌تواند مانعی برای ارتباط موثر باشد. تصور کنید هنگام گفتگو در ظاهر در حال گوش دادن به فرد مقابل هستیم اما در عمل در حال گشت و گذار در وبسایت‌های دیگر هستیم، در چنین موقعیتی انتقال پیام حداقل می‌شود.
موانع نگرشی و فرهنگی
باورها، اعتقاد‌ها، ذهنیت‌ها، برداشت‌ها، خطاهای شناختی و از این دست موضوعات که گره خورده است با شخصیت و ذهن افراد، در درک و انتقال پیام بسیار موثر است. احتمالا در بحث‌ها و گفتگوهای سیاسی این موقعیت را زیاد دیده‌ایم که دو طرف ارتباط به دلیل وجود باورها و اعتقادات سیاسی و سوگیری‌های ذهنی همواره در تعارض هستند و حداقلی‌ترین درک و انتقال پیام شکل می‌گیرد. براساس کارکرد مغز که دوست دارد موضوعات را ساده‌سازی کند و باورپذیرترین قسمت یه موضوع را دریافت کند، اصولا آدم‌ها چیزی را می‌شنوند که دوست دارند، نه واقعیتی که گفته می‌شود.
همچنین گفتگو درباره موضوعاتی که در یک فرهنگ تابو محسوب می‌شوند نیز در این قسمت از موانع ارتباطی جای می‌گیرند. موضوعاتی مانند سیاست، دین، تعصبات، معلولیت‌های جسمی، موضوعات جنسی، نژادپرستی و…
مثال‌هایی از موانع ارتباطی
۱. سر و صدای زیاد در اطراف فرستنده و گیرنده پیام؛ فرض کنید در یک مهمانی شلوغ هستید، من فکر می‌کنم این محیط اصلا زمان درستی برای یک گفتگو مهم نباشد.
۲. توجه به چند گفتگو همزمان؛ این می‌تواند گفتگو همزمان با چند نفر تعریف شود و یا حتی گفتگو با یک نفر باشد که برنامه یا گفتگویی در تلویزیون در حال پخش است یا در یک کافه افراد میز بقل در حال گفتگو باشند.
۳. عوامل حواس پرت کن؛ نوتیفیکیشن‌های گوشی‌های هوشمند قاتلان تمرکز هستند. کافیست در یک ارتباط با رگباری از این نوتیف‌ها روبه‌رو شویم.
۴. حس خوب یا بد نسبت به فرستنده پیام؛ ظاهر و پوشش فرستنده پیام، حتی بوی طرف مقابل گفتگو، ذهنیت و جایگاه ذهنی ما از این فرد، حس اولیه دریافت شده و عواملی از این جنس می‌تواند حس خوب و بد را در ذهن شنونده بسازد و تاثیر قوی‌ای در درک و دریافت پیام داشته باشد.
۵. عدم علاقه به موضوع؛ این مثال من را یاد درس‌های دوران مدرسه می‌اندازد که به آنها علاقه‌مند نبودم. در نتیجه تمام حرف‌های معلم برای من خالی از معنا و توجه بود.
۶. حالت‌های روحی و جسمی؛ گشنگی، تشنه بودن، غمگین بودن یا خوشحال بودن، استرس داشتن یا بیخیال بودن و هزارن حالت دیگر، همگی در عدم شکل‌گیری یک ارتباط موثر دخیل هستند.
۷. فرم ارتباط؛ گفتگو و ارتباط چهره به چهره، پیام‌محور و در پیام‌رسان‌ها، آنلاین و به صورت تصویری، هر کدام از این فرم‌های ارتباطی می‌تواند در ارتباط موثر نقش داشته باشند. حسی که پیام در هنگام ارتباط چهره به چهره حضوری می‌تواند داشته باشد، در یک ارتباط متن محور کمرنگ‌تر است. طبق پژوهش‌های انجام شده در گفتگو آنلاین چهره به چهره نیز بیشتر توجه ما به چهره خودمان است، مانند نگاه کردن به آینه، تا توجه به فرستنده پیام.
انواع گیرنده و موانعی که دریافت پیام را برای گیرنده مختل می‌کند
گوش دادن یا دریافت پیام یکی از ارکان مهم در ارتباط موثر است. همه ما در مقام دریافت‌کننده پیام حلقه واسط تکمیل این ارتباط موثر هستیم. اما تفاوت‌های شخصیتی و ویژگی‌های محیطی و دیگر عوامل می‌تواند مانع از تمرکز و گوش‌سپاری دقیق شوند. در ادامه به مواردی که می‌توانند ما را یک گیرنده ناقص تبدیل کنند اشاره می‌کنم:
گیرنده ارزیاب
فردی که دائم در حال ارزیابی جمله به جمله پیام ارسالی است و همه چیز را از دیدگاه و نگرش خود تحلیل می‌کند، اطلاعات مهم پیام را نادیده می‌گیرد و از دست می‌دهد چرا که ارزیابی‌های صورت گرفته یک طرفه خواهد بود.
گیرنده فرضیه‌پرداز
این نوع از شنوندگان و دریافت‌کنندگان پیام قبل از اتمام و تکمیل شدن گفتگو و پیام، با طراحی فرضیه‌های ذهنی و اضافه کردن موضوعات غیرمرتبط به گفتگو، باعث به انحراف رفتن ارتباط از مسیر اصلی می‌شود.
گیرنده قضاوتی
گیرندگان قضاوتی بسیار شبیه به گیرندگان ارزیاب هستند با این تفاوت که نقد‌های تند و تیز و منفی‌گونه بیشتری نسبت به ارزیاب‌ها در ذهن و حتی در گفتگو دارند که بیشتر از جنس تعصبات است.
گیرنده تاییدکننده
مقابل نقد کردن صرف و متعصبانه، تایید‌های بی‌چون و چرا و متعصبانه قرار دارد که این دسته از گیرندگان پیام، فقط پیام‌های مورد تایید خودشان را فیلتر می‌کنند و باقی پیام‌های بیان شده را نادیده می‌گیرند.
گیرنده تدافعی
شخصی که هر گفتگویی را یک مبارزه در نظر می‌گیرد و در برابر هر دیالوگی ذهنیت دفاع‌کننده و تدافعی دارد، دائم منتظر است صرفا از خودش دفاع کند و توجهی به اصل پیام نخواهد داشت.
گیرنده مشاور
بسیاری از ما شنونده و گیرنده پیام هستیم تا بلافاصله بعد از هر دیالوگی شروع به مشاوره و نظر دادن کنیم. بدون در نظر گرفتن پیام اصلی و هدف گفتگو، حتی بدون اینکه از ما برای نظر دادن و مشاوره دادن درخواست شود. اصولا این گیرندگان جملات خود را با «شما باید…»، «شما نیاز دارید…» و… آغاز می‌کنند.
ریشه اختلالات در دریافت پیام توسط گیرنده
اگر دقت کنیم، متوجه می‌شویم که بیشتر این اختلال‌ها در دریافت پیام توسط گیرنده، گره خورده با نگرش گیرنده پیام است. الگوی ذهنی گیرنده پیام می‌تواند منجر به دریافت موثر یا غیر موثر باشد. ۳ مورد زیر از دلایل متعددی محسوب می‌شوند که اثرگذار بر ذهنیت و نگرش گیرندگان است.
تعصب
توجه و گوش دادن به نظرهای مخالف بسیار دشوار است. تعصب یعنی عدم پذیرش موضوعی مخالف با ارزش‌ها و باورها و تعصبات و… که ممکن است شخصی یا فرهنگی باشد. کافیست در یک گفتگو و ارتباط موضوع به سمت موضوعاتی رود که با تعصبات فرستنده و گیرنده هم‌پوشانی پیدا می‌کند. حتی اگر موضوع و گفتگو درگیر تعصبات نشود، شناخت شخصی از فرد گیرنده و فرستنده که می‌دانیم با باورها و تعصبات ما همسو نیست، می‌تواند در شکل نگرفتن یک ارتباط موثر کمک‌کننده باشد.
تجربه
تجربیات هر کدام از ما در ذهن ما مسیرهای عصبی‌ای شکل می‌دهد که نقش پررنگی در شکل‌گیری نگرش ما دارند. اگر پیام انتقالی در تضاد با تجربیات ما باشد می‌تواند به درستی منتقل نشود. و یا حتی بیان تجربیات ما را به یاد تجربیات خودمان بیاندازد و ما را از تمرکز داشتن بر گفتگو فعلی دور کند.
دیدگاهتان را بنویسید